سوگل  مشایخی ، دکترای جامعه شناسی فرهنگی

ازدواج و تشکیل خانواده از مهمترین جلوه های تحقق خوشبختی در مفهوم زندگی .است. موضوعی که بر اساس آموزه های دینی متضمن سعادت و تکامل افراد میشود و از منظر جامعه شناسی در شمار ضرورتهای افزایش کیفیت فرهنگ اجتماعی و نقش خانواده در جوامع توسعه یافته قرار میگیرد.
تیلور به عنوان یکی از دانشمندان و نظریه پردازان مردم شناس فرهنگ را مجموعه ای از باورها، ارزشها هنجارها، آداب و رسوم و حتی بخشهای مادی مانند صنعت میداند فرهنگ از نظر او هر آن چیزی است که در یک سرزمین اقلیم و زندگی وجود دارد و توسط فرد آموخته و از محیط و جامعه به نسل دیگری منتقل می شود. این فرهنگ در ذهن فرد نهادینه میشود و رفتارهای فردی و اجتماعی او را شکل می دهد. انسانها برای انجام هر امر و موضوعی به فرهنگ مخصوص آن توجه دارند و جامعه شناسان معتقدند که هر گونه فرهنگ اختصاصی باید با سایر عناصر فرهنگی جامعه همخوانی و هماهنگی داشته باشد. بررسی موضوع ازدواج در ایران نمونه و مصداق مناسبی از تضاد فرهنگی است. خانواده ها تکه های متعدد و ناهماهنگی از فرهنگهای ،قومی ،بومی ملی و جهانی را بدون آگاهی و تنها به دلیل چشم و هم چشمی به کار می برند و همین تضاد و آشفتگی فرهنگی است که ازدواج را برای جوانان به یک امر سخت، دشوار و گاهی زجر آور تبدیل کرده است. ازدواجی که در بیشتر مواقع مفهوم داد و ستد را در ذهن متبادر می کند و منشاء اختلافات خانوادگی به شمار میرود. ارتباطات و چالشهای زندگی زناشویی و بحرانهای خانوادگی ناشی از نگاه کاسب کارانه در تعیین مهریه و شیربها نابسامانی فرهنگ ازدواج را سبب شده است. مهریه در اندیشه ی ،دینی رسمی است که داماد در هنگام عقد به عروس هدیه میدهد نقل است هنگامی که حضرت علی (ع) به خواستگاری حضرت زهرا(س) رفتند پیامبر به ایشان فرمودند برای مهریه چه داری؟ امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: زرهای دارم که خود به من هدیه داده اید پیامبر همان زره را مهریه حضرت زهرا(س) قرار دادند.
حتی در روزگارانی نه چندان دور هم مهریه به عنوان هدیه ای برای عروس در نظر گرفته میشد و تحقق خوشبختی زوج فراتر از همه ی آداب و رسوم قرار داشت اما این روزها که مفهوم خوشبختی در فرهنگ عمومی رنگ باخته است مهریه به عنوان عامل گروکشی در روزهای دعوا و مشاجره مد نظر قرار گرفته است. گویا طرفین ازدواج از همان ابتدا میدانند که این وصلت کوتاه را پایان خوشی نیست و باید به فکر خسارت و جبران ضرر و زیان بود و چه اهرم قدرتی بهتر و کارتر از مهریه
از همین منظر خانواده ی دختر برای دامادی که حتی در آمد ماهانه اش به یک سکه هم نمی رسد، صدها و هزاران سکه به عنوان مهریه تعیین می کنند و در مواقعی عیار و ارزش دخترشان را بـه تعـداد سکه های مهریه اش می سنجند و عجیب آن که مهریه را متضمن خوشبختی فرزندانشان میدانند!
از سویی مردان تصور میکنند که بر اساس سنت ایرانی میتوانند به چند همسری روی آورند و توجه ندارند که این موضوع تابع قواعد و شرایطی است. از جمله آن که مهریه همسرشان را به طور کامل تقدیم کنند و پس از اجازه ی ایشان و توانایی و تعهد به رعایت عدالت مساوات و برابری در هزینه های زندگی و امور زناشویی میتوانند همسر دیگری اختیار نمایند.
از سوی دیگر توجه به این نکته ضروری است که زنان در سنتهای ایرانی وظیفه ای در امور خانه داری ندارند. و میتوانند برای انجام این امور خدمتکار طلب نمایند خدمتکاری که مرد باید هزینه و کارمزد او را بپردازد.

شیربها نیز داستان دیگری افزون بر مهریه دارد. نقل است که دختران در زندگی روستایی به عنوان رکن اصلی نیروی کار خانواده وظایفی در امور دامداری و کشاورزی بر عهده دارند و دوشیدن شیر دام بر عهده ی دوشیزگان است با توجه به این که در هنگام ازدواج نیروی کار از اقتصاد خانواده ی عروس جدا می شود. داماد مبلغی به عنوان شیربها به خانواده ی عروس هدیه میکند تا فقدان کار او را جبران نماید. همراه داشتن ساقدوش در ازدواج هم به آلمان قدیم مربوط است که داماد پس از ربودن دختـر مـورد رسم علاقه ی خود، در تمام مدت عروسی توسط دوست نزدیکش محافظت و مراقبت میشده است. داستان لباس و تور عروس و سایر موارد هزینه بردار ازدواج نیز در فرهنگهای قومی، ملی و بین المللی تعاریف و دلایل خاص خود را دارد. مثلاً در کشورهای اروپایی چیزی تحت عنوان مهریه وجود ندارد اما افراد با حقوق مساوی در مواردی چون شغل، حق طلاق حضانت فرزندان خروج از کشور و ... وارد رابطه ی ازدواج میشوند و در زمان جدایی نیز تمام اموال به صورت مساوی بین زوجین تقسیم میشود. مثال دیگر آن که در آیین زرتشتی افراد زیر ۱۷ سال اجازه ازدواج ندارند بین ۱۷ تا ۵۳ سال میتوانند نامزد باشند. بین ۱۷ تا ۵۷ اجازه ی پدر برای ازدواج لازم و بعد از ۵۷ سال اختیاری است. در این آیین مهریه وجود ندارد و زندگی با حقوق مساوی آغاز میشود و اگر به هر دلیلی نتوانستند با هم زندگی کنند، هیات ۳ نفره ی حقوقدان زندگی آنها را بررسی و اموالشان را صورت عادلانه تقسیم میکنند و دلایل ازدواج دوم نیز در هیأتی بررسی میشود.
خلاصه آن که ازدواج در روزگار معاصر به دلایلی از جمله عدم آگاهی خانواده ها به قوانین و شرایط آن برای جوانان سخت و تأمین هزینه های آن دشوار شده است و دو جوان به جای این که به شناخت و اصل ازدواج
معطوف ،شوند به آداب و رسومی توجه میکنند که سرمنشاء تمامی اختلافات خانوادگی آنهاست. به نظر میرسد که اگر خانواده ها به این موضوع و دلایل فرهنگی هر کدام آگاه باشند، بخش عمده ای از هزینه های تحمیلی ازدواج کنترل میشود و طرفین فقط به کیفیت زیستن و خوشبختی در مسیر زندگی زناشویی متوجه خواهند شد.
مولانا در مثنوی موضوعی به نام «جوهر و عرض را مطرح میکند و جوهر را ،اصل و عرض را وسیله های نیل به آن میداند. او میگوید که اصل هر چیزی زمانی فراموش میشود که عرض و جوهر جابه جا شود. زمانی که برای خوشبختی زندگی زناشویی سنجه ی مالی تعیین شود و چالشها و حاشیه های تشکیل زندگی بیشتر شود نه تنها خوشبختی حاصل نمیشود بلکه آرامش نیز از میان میرود ازدواج در عرض قرار دارد و دوام و خوشبختی جوهر آن است. این که در عرض فرایند ازدواج گوشه ها و تکه هایی از تمام رسم ها و فرهنگها بدون آگاهی و دلیل به کار بسته شود حاصلی جز هزینه تراشی احساس اجحاف ایجاد اختلاف و بر هم زدن آرامش ندارد.
عدم رعایت عناصر هماهنگ و یک پارچه و آشفتگی رسوم در ازدواج به تضاد فرهنگی می انجامد و این تضاد سرمنشاء اختلافات خانوادگی است. عجیب این که خانواده ها در هنگام ازدواج فرزندانشان به دلیل نگرش اشتباه و فقر آموزش و مهارتهای زندگی ترکیب آشفته ای از آداب و رسوم را می طلبند. بدون این که دلایل
هر رسم را بدانند و یا وظایف زوجین و خانواده هایشان در روزگار پس از ازدواج را مد نظر قرار دهند. آگاهی بخشی به خانواده ها توجه به تضادهای فرهنگی دانستن حکایت و پیشینه ی هر کدام از آداب و رسوم، پرهیز از کوته نگری آموزش مهارتهای قبل و بعد از ازدواج و توجه به جوهر وجودی ازدواج در تداوم و خوشبختی زندگی از جمله مواردی است که راه ازدواج را آسان هزینه های آن را کاهش و ضمانت خوشبختی و آرامش زندگی را افزایش میدهد.