سوگل مشایخی، دکترای جامعه‌شناسی فرهنگی

در تمامی نوشته‌های جامعه‌شناختی درباره‌ی سلبریتی، چهره، ستاره و ...  به نقش‌ اجتماعی و قدرت نفوذ و توانمندی آن‌ها در جریان‌سازی جامعه اشاره شده

است. این چهره‌های مشهور در طی فرایند جامعه‌شناسانه، هم می‌توانند در قامت نماینده‌ی یک نگرش جمعی به شمار ‌روند و هم در راستای امیال فردی خود

عمل کنند. آن‌ها گاهی کارگزار فرهنگی و سیاسی می‌شوند، گاه به عنوان رسانه‌ی اجتماعی مد نظر قرار می‌گیرند، زمانی در عرصه‌ی اقتصاد و تبلیغات نقش‌آفرینی

می‌کنند، در مواقعی هم به خدمت صاحبان کسب و کار در می‌آیند و گاه هم در پیشبرد اهداف اجتماعی، فرهنگی و خیرخواهانه می توانند تاثیرات شگفت انگی

و ماندگار داشته باشند. در این یادداشت کوتاه، در صدد آنم که به فرصت‌ها و تهدیدهای پدیده‌ی سلبریتی از منظر فرهنگی و با نگاه جامعه‌شناسانه بپردازم

و این نیروی عظیم اجتماعی را یادآور شوم تا شاید در عدم ایجاد افول، و بیان اهمیت و ارزشمندی بالقوه این گروه، اندکی موثر باشد.

سقوط و یا شکست چهره‌های مشهور در دنیای معاصر، به نقش و جایگاه متفاوت و طی نمودن مسیر آن‌ها از یک نقطه به نقطه‌ی دیگر بستگی

دارد و بر اساس همین نسبی بودن، شرایط و تعاریف متعددی را شامل می‌شود. در گزینه‌ی نخست، وضعیت یک چهره نسبت به ایده‌آل و

تعریفی که از سلبریتی در ذهن خود اوست سنجیده وبه تعبیری سقوط یک ستاره به نسبت آن چه که باید باشد ارزیابی می‌شود.

سقوط در شکل دوم بر مبنای زمان حال و گذشته سلبریتی بررسی می‌شود و وضعیت کنونی

ستاره نسبت به آن چه در گذشته بوده است مد نظر قرار می‌گیرد. از آن جا که زندگی هر انسانی با فراز و نشیب‌هایی

همراه است، این مقایسه ممکن است موقتی و گذرا باشد و از همین روی الزاماً به معنای سقوط نخواهد بود. چرا که سقوط فرد

از جایگاه خود در صورتی پذیرفته است که دائمی و پیش رونده باشد. سقوط در گزینه‌ی دیگر دربررسی وضعیت یک ستاره نسبت

به دیگر ستارگانی که زمانی هم‌طراز او بوده‌اند سنجیده می‌شود. از آن جا که شرایط هر فرد و مسیر رشد یا افول او متفاوت

و قابل تعمیم به دیگری نیست، بنابراین معیاری برای قیاس صعود یا افول یکی بر دیگری نیست و سقوط و ناکامی در این

مورد نیز ممکن است نسبی قلمداد شود.اما از منظر مفاهیم جامعه‌شناسی، سقوط سلبریتی‌ها از دو جنبه قابل بررسی است که

هر کدام از آن‌ها به نوع نگرش ستاره از معنای سقوط وابسته است.در دیدگاه اول سقوط ستاره از منظر خود او دیده می‌شود.

سقوط در این شکل از منظر جامعه به وقوع نپیوسته و یا این که هنوز نمود بیرونی پیدا نکرده،

اما فرد از درون به سقوط روحی و اخلاقی رسیده است. اما از جنبه‌ی دوم، سقوط سلبریتی از دیدگاه اجتماع عیان است و نمود بارزی می‌یابد.گاهی

ستاره خودرا در اوج می‌بیند در حالی که جامعه او را در خطر انحطاط و سقوط می‌داند. در بسیاری از این موارد خود ستاره از درستی این قضاوت

بی‌اطلاع است و یا آن را نمی‌پذیرد. اگر اتفاقی که در این شرایط برای یک ستاره رخ داده، قیاس نادرست یا بررسی شرایط موقتی او نباشد و سقوط قلمداد شود،

نوع و محدوده‌ی آسیب‌پذیری سقوط در چند گروه طبقه‌بندی و دلایل آن روشن خواهد شد که در این میان می‌توان به سقوط حرفه‌ای، سقوط

اجتماعی، سقوط روحی و سقوط معنوی سلبریتی‌ها اشاره کرد.

به طور کلی سقوط حرفه‌ای در سه عامل ریشه دارد. یکی آن که آگاهی فرد به اندازه‌ی موقعیت او افزایش نمی‌یابد. سلبریتی اطلاعات و تجارب خود

را برای همیشه و هر موقعیتی کافی می‌داند و در جهت افزایش و به‌روز‌رسانی دانش خود تلاشی نمی‌کند و حتی از تجربه‌های دیگران نیز بهره‌

نمی‌برد و همین امر به شکست و یا سقوط او می‌انجامد. دلیل دوم سقوط حرفه‌ای ستاره‌ها، در انتخا‎ب اشتباه و غیرتخصصی آن‌ها و تکرار و

استمرار این اشتباهات بررسی می‌شود. اما مهم‌ترین عامل سقوط حرفه‌ای در موضوعات و انحرافات اخلاقی و انسانی ریشه دارد و عدم رعایت و

پای‌بندی به مسائل اخلاقی مانند ریاکاری، کبر، غرور، خودشیفتگی، برتری‌جویی و مسائل دیگری که در عرف اخلاقی پذیرفته نیست، از عوامل

مهم این سقوط قلمداد می‌‌شود. این دلایل به قدری حائز اهمیت است که می‌تواند بر سقوط شأن و منزلت و پایگاه اجتماعی چهره‌ها نیز مؤثر باشد

و به انواع دیگر سقوط از جمله سقوط اجتماعی، سقوط روحی، سقوط معنوی و سقوط تاریخی آنان هم منجر شود.  

سقوط اجتماعی در زمانی رخ می‌دهد که سلبریتی‌ها به هنجارها یا ارزش‌های جامعه توجهی ندارند. اگر چه در مواردی این ارزش‌ها را در منظر

عمومی بیان می‌کنند، اما از سویی اعتقاد و تعهدی به ارزش‌ها ندارند و آن را در زندگی شخصی خود نادیده می‌گیرند و بر همین اساس به نفاق

و دوریی یا انحطاط اخلاقی در امور فردی و عمومی محکوم و از منظر اجتماعی مطرود و حذف خواهند شد.

زمانی که سلبریتی به فروپاشی درونی می‌رسد، به مرزهای سقوط روحی و احساسی نزدیک می‌شود. این سقوط هنگامی اتفاق می‌افتد که تمامی

ابعاد شخصیتی یک ستاره به صورت متوازن و هم‌گام رشد نکرده است. ورود و حضور یک عامل و انگیزه‌ی جدید بدون آماده‌سازی بستر فرهنگی

مرتبط و تأثیر‌گذار و یا توانایی کاربرد درست آن که در مفهوم جامعه‌شناسی "تأخر فرهنگی" خوانده می‌شود، می‌تواند به عنوان یکی از دلایل این

شکست و ناکامی بر شمرده شود. به عنوان مثال هنگامی که پدیده‌ای در عرصه‌ی تکنولوژی وارد فرهنگ عمومی جامعه می‌شود و عناصر دیگر

جامعه -مانند بسترهای فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ای- با آن تناسب و هم‌خوانی ندارد و هم‌زمان با آن رشد نمی‌کند، به تأخر فرهنگی منجر می‌شود.

تأخر فرهنگی در مورد چهره‌های مشهور به گونه‌ی دیگری هم تجلی می‌یابد. در این گزینه تنها یکی از ابعاد توانمندی و شخصیتی فرد رشد می‌کند و

ممکن است آن ستاره در یکی از رشته‌های تخصصی به مقام استادی هم نائل شود، اما سایر ابعاد شخصیتی او در حد پایین باقی بماند. به تعبیری

این ستاره‌ها شخصیت‌های کاریکاتوری می‌یابند و همان گونه که در کاریکاتور ممکن است در یکی از اجزای صورت و اندام اغراق شود، یکی

از وجوه شخصیتی این سلبریتی‌ها هم بزرگ‌نمایی می‌شود.

شاید از همین جهت است که بسیاری از ستارگان در اوج شهرت، ثروت و محبوبیت، در زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی خود با چالش‌های

فراوانی مواجهند و به روابط متعدد عاطفی روی می‌آورند و در مواردی هم دست به خودکشی -یا دیگر کشی- می‌زنند. عدم رشد متناسب روحی،

تنزل موقعیت حرفه‌ای، اجتماعی و شخصیتی سبب شکل‌گیری چهره‌های اغراق‌آمیز کاریکاتوری و سقوط روحی فرد خواهد شد.

نمونه‌ی دیگر آن که بازیگران، خوانندگان، کارگردانان و ستاره‌های بزرگ دنیا که در اوج ثروت و محبوبیت و شهرت هستند، به دلیل تأخر فرهنگی

به مشروبات الکلی و مواد مخدر روی می‌آورند و به خاطر افراط در مصرف آن جان خود را از دست می‌دهند.

منظور از سقوط معنوی سلبریتی ها زمانی است که آنها در اوج شهرت به چنان حدی از خودشیفتگی می‌رسند که حتی وجود منبع آفرینش را

منتفی می‌دانند و همه چیز را از آن خود و در خدمت خود می‌خواهند. نتیجه‌ی این تفکر به سقوط معنوی سلبریتی می‌انجامد و آن‌ها پس از رشد

و رسیدن به جایگاه بزرگ خود، تمام آن چه در طی این مسیر رخ داده است را انکار می‌کنند. آن‌ها منشأ و مسیر رشد خود را بی‌تأثیر دانسته و

تمام شهرتشان را ناشی از قدرت و عملکرد خود می‌دانند، یقینا بیان انواع سقوط، در مورد همه سلبریتی ها صادق نیست و ممکن است هیچ

کدام در این موارد برای یک ستاره اتفاق نیافتد.

در صورتی که ستاره‌ها می‌توانند با افزایش آگاهی و دانش، معاشرت با افراد مقبول و صاحب اندیشه، توجه به مسائل اخلاقی و هنجارهای

اجتماعی و توجه به مراقبه و امور معنوی از هر گونه ناکامی و شکستی در امان بمانند و نقش موثری در آموزش و ارتقا سطح بینش

مردم جامعه داشته باشند.

نتیجه آن که عدم توجه به انواع سقوط در سلبریتی‌ها به سقوط تاریخی آن‌ها منجر می‌شود. در این سقوط، ستاره‌ها به تاریخ انقضای

خود می‌رسند و به قدری بدنام و منفور و مطرود می‌شوند که همانند چیزی که اصلاً وجود نداشته است، حذف و فراموش و در گذر تاریخ

محو و ناپدید می‌شوند.

این سقوط در حقیقت، نتیجه و در بردارنده‌ی تمامی سقوط‌های دیگر است که بر هم تأثیر گذاشته و سبب شده تا انحراف و ناکامی

در یک گزینه ، به دلیل عدم آسیب‌شناسی و رفع انحراف در زمان مناسب- بر سایر موقعیت‌ها اثر بگذارد و سلبریتی در زمینه‌های

حرفه‌ای، روحی، اجتماعی و معنوی به میزانی از انحطاط برسد که به بدنامی و حذف و سقوط تاریخی او منجر شود.