سوگل مشایخی، دکترای جامعه شناسی فرهنگی

یلدا به عنوان آیین کهن ایرانی مجموعه ای از معانی و زیبایی است که شب تولد خورشید و شب پیروزی نور بر ظلمت را بشارت میدهد فارسی زبانان شب یلدا را در زمره شبهای مقدس میدانند و با همین بهانه به شب زنده داری در یلدا میپردازند تا از خورشید استقبال کنند و غلبه ی نور بر ظلمت را به شادی و شادمانی بنشینند تا پرتوی از این نور در وجودشان تجلی یابد. به تعبیر حافظ که می فرماید: صحبت حکام ظلمت شب یلداست نور ز خورشید جوی بو که برآید
سنتها، مناسبتها و آیینهای ملی ایران سرشار از فرهنگ و تمدن است فرهنگی که حقیقت راستی و درستی در سراسر آن جریان دارد و مردمان را به پاسداشت فضائل اخلاقی و شرافت انسانی فرا میخواند مردم ایران در گذر از این مناسبتها به همدلی و مهربانی مینشینند تا در ورای آن به خودسازی بپردازند و با تفکر و تأمل در مفاهیم زندگی فرصت ارزشمندی را در کنار عزیزانشان
جاودانه سازند.
تمام رسم و رسوم شب یلدا به عنوان بلندترین شب سال به عنوان یادگاری از روزگار کهن به امروز رسیده است که فراتر از آیینهای ظاهری و شکلهای تقلیدی بر گستره ای از معانی دلالت دارد. یلدا شب پرستش و یکتاپرستی شب دوری از اهریمن شب مهر و مهربانی شب همدلی و یکرنگی شب دور هم جمع شدن صله ی رحم ،کردن خانواده محور ،بودن به شادی ،پرداختن حکایت خواندن قصه و خاطره ،گفتن موسیقی و آواز ،شنیدن شعر ،خواندن فال گرفتن و طلب خیر کردن است. حتی هر کدام از خوراکیهای مرسومی مانند ،شیرینی ،آجیل انار و ،هندوانه نماد یکی از ویژگیهای طبیعت و نشانه های توجه بر کیفیت و اهمیت زندگی انسان است.
طلوع خورشید نویدبخش پیروزی نور بر ظلمت و امیدواری بر پایان یافتن شب سیه را می آموزد قصه خوانی و خاطره گویی بر انتقال تجربه بزرگ ترها بر جوان ترها تأکید دارد. خوراکی های شب یلدا که هر کدام نماد خورشید است بر لذتهای خدادادی زندگی و نعمتهای بهشتی اشاره دارد شادی و شادمانی بر ضرورت نشاط در ارتقای کیفیت زندگی دلالت می.کند شعر و موسیقی و ادبیات آموزه های اخلاقی و معرفتی را گوشزد میکند و جمع خانواده و دوستان پشتوانه ی آدمیان در مسیر زندگی را به آنها یادآور میشود.
همه ی این مراسم و آیین بر اساس این هدف شکل میگیرد که به تعبیر امروزی و با نگاه روان شناسانه نگرش مثبتی را در جان و دل و اندیشهی مردمان پدید آورد تا با تغییرات خودسازانه، انگیزه و انرژی دو چندانی برای شروع مجدد .بیابند آغازی که با آرزوی برکت و خوشبختی برای یکدیگر همراه است. اما فال گرفتن در آیین یلدا از مهمترین و فراگیرترین رسوم این شب است فال گرفتن بر طلب خیر کردن دلالت دارد خواندن ،قرآن شکستن ،گردو فال حافظ و آیینهای دیگری که در فرهنگهای اقوام و نواحی رواج دارد از اساس به طلب خیر و دعای نیک اشاره دارد. فال گردو و شکستن آن از رسوم کهن یلداست که امروزه هم در آیین یلدا دیده میشود مردمان در

مهمانی یلدا گردوها را میشکستند و اگر گردوی سالم و پرمغزی نصیبشان میشد به فرخندگی آن از خداوند متعال طلب خیر و برکت میکردند تا در سال پیش رو از نعمات الهی بهره مند شوند. اگر گردوی کالی هم نصیب میشد به شکستن ادامه میدادند تا مراد خود را در گردوی مورد نظر دریابند طلب خیر از غزلیات حافظ شیرازی یکی دیگر از رسوم مورد توجه در شب یلداست. در کنار خواندن گلستان و غزلیات سعدی شاهنامه خوانی مثنوی خوانی و خیام خوانی انس و الفت با دیوان حافظ از
به
روزگار قدیم در دل و جان تمام فارسی زبانان ریشه دارد و اگر چه خواندن غزلیات حافظ و تفأل بـ دیوان اشعارش زمان و مکان خاصی ندارد اما مناسبتهای ملی و جشنهای ایرانی از جمله نوروز و یلدا، مجال مناسب تر و فراگیرتری برای خواندن و شرح کردن غزلیات حافظ فراهم میکند جشن یلدا بستری است تا کتاب حافظ به میان خانواده آید و اشعارش همنشین یلدانشینان شود. آشنایی با آموزه های اخلاقی ادبیات غنی مضامین عرفانی ،کهن میراث فرهنگی و اندیشه های نظری این صوفی و عارف صاحب نام قرن ،هشتم همواره چراغ روشنی در مسیر زندگی انسان می افروزد. چراغی که برگرفته از آیات ،قرآن روایت معصومین (ع) و آموزههای اخلاقی و عرفانی و سراسر طلب خیر است و هر کدام از مردمان با نیت و ،حاجتی صفحه ای از آن را میگشایند تا مطلوب خود را بیابند. چه خوب است که در شب یلدا و در جمع صمیمانه خانواده و دوستان و آشنایان دیوان حافظ را بگشاییم و هر غزل آن را با حال و نیت خوش بخوانیم و با مثبت اندیشی به پایان شب تاریک، شکست اهریمن و طلوع خورشید معرفت .بنگریم این گونه میتوانیم امیدوارانه خیر و نیکی طلب کنیم و برای مسیر رسیدن به روزهای روشن زندگی آماده شویم تأمل برانگیز است که این متن برجسته ی تاریخ پرافتخار ادبیات ایران برای هر سن و سال و نگرش و سلیقهای پاسخ معناداری به همراه دارد و به تعبیر خواجه ی شیراز در ورای هر فال ،خوب حال خوبی قرار گرفته است که میفرماید:
رخ تو در نظر آمد مراد خواهم یافت چرا که حال نکو در قفای فال نکوست
حافظ در این بیت بینظیر معشوق خود را در نظر میآورد و چنین بیان میکند که به همین اندازه که چهره ی یار و دلدار در نظرم پدیدار میشود فال نیک و حال گوارایی است و به یقین مراد و مقصودم را حاصل میکند
به تعبیر روانشناسان که میگویند مثبت اندیشی انرژی مثبتی را آزاد میکند و همان نگرش و تفکر مثبت، شرایط مطلوبی را به زندگی آدمی باز میگرداند شرایطی که در پرتو آن راه و مقصد و هدف آدمی محقق میشود. اساس فلسفه ی فال حافظ در شب یلدا نیز بر همین نگرش استوار است که نیت و اندیشه ی نیکو سبب رفتار نیکو میشود و کردار ،خوب حاجتمان را برآورده میکند. لسان الغیب حافظ شیرازی میگوید همین که نیتمان را بی آلایش کنیم و فال خوبی بزنیم حتماً قرعه ی دولت و نیک بختی به ناممان رقم می.خورد به تعبیری اگر خوب بنگریم و زیبا بیندیشیم و به نیکویی رفتار نماییم، حتماً به خوبی و زیبایی و خوشبختی نائل میشویم به شرط آنکه به رحمت و مغفرت و برکت حضرت حق امیدوار باشیم و به قول حافظ
به نا امیدی از این در مرو بزن فالی بود که قرعه دولت به نام ما افتد